Ostatnie kilka dni października 2019 to doniesienia o tegorocznych laureatach Nagrody Nobla, w paru dziedzinach. Ogromnie ucieszył Polaków Nobel w dziedzinie literatury, który w tym roku szacowna Akademia przyznała polskiej pisarce Oldze Tokarczuk
W 109-letniej historii tego wyróżnienia, w kategorii literatura mieliśmy dotychczas tylko 4 laureatów. Dlatego to wyróżnienie jest tak niewiarygodnie potężne!
Fundator nagrody – Alfred Nobel
Alfred Nobel, od którego nazwiska pochodzi nazwa tej prestiżowej nagrody, był człowiekiem nietuzinkowym. Można by rzec – człowiekiem renesansu, chociaż urodził się w 1833 r., w Sztokholmie. Jego ojciec, Immanuel Nobel był inżynierem, który swoimi umiejętnościami służył wielu krajom. Dzieciństwo Alfred spędził w Finlandii, potem w Rosji, dla której jego ojciec, inżynier i wynalazca produkował broń oraz wdrażał wynalazki techniczne.
Alfred odebrał wszechstronne wykształcenie: studiował we Francji, Szwecji, Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Podróże po świecie pozwoliły mu na poznanie wielu języków – już jako nastolatek władał biegle (oprócz rodzimego szwedzkiego) rosyjskim, angielskim, francuskim i niemieckim.
We Francji pracował w laboratorium chemicznym i poznał tam wynalazcę nitrogliceryny – Ascania Sobrero. Zmieszanie nitrogliceryny z ziemią okrzemkową to właśnie wynalazek Alfreda – dynamit, który naukowiec opatentował w 1867 r. Zapłacił za ten wynalazek rodzinną tragedią – podczas prac w laboratorium doszło do wybuchu, który zabił jego brata Emila. Nie podejrzewał też, że jego dzieło – dynamit przyczyni się do eskalacji przemocy na świecie. Był przekonany, że wręcz przeciwnie – zapobiegnie wojnom przez swoją śmiercionośną siłę. Jakże się mylił!
Paradoksalnie ten właśnie wynalazek przyniósł mu fortunę. Świat potrzebował dynamitu do różnych celów, nie zawsze gospodarczych. Alfred Nobel postanowił podzielić się swoją fortuną. Ufundował Pokojową Nagrodę jako zadośćuczynienie ludzkości szkód wyrządzonych pojawieniem się dynamitu…
Wierzył w potęgę ludzkiego umysłu – sam znał się na chemii i fizyce, medycynie, fizjologii. Wierzył, że medycyna znajdzie lekarstwo na dolegliwości, które nękały jego współczesnych. Zachętą do nowych odkryć miała być ustanowiona przez niego Nagroda Nobla.
Trzeba przyznać, że nagrody te wywarły ogromny wpływ na rozwój nauki w XX wieku, podniosły prestiż dokonań środowiska naukowego.
Inne wynalazki Alfreda Nobla
Alfred był bardzo zdolnym inżynierem, wynalazł także wiele innych, wspaniałych materiałów: sztuczny jedwab, sztuczną skórę, syntetyczny kauczuk. Opatentował 355 swoich pomysłów. Posiadał też 90 fabryk i laboratoria w 20 krajach. Mimo technicznego wykształcenia, inżynierskiego, interesował się literaturą, sam pisał wiersze. Stąd też cenił znaczenie literatury dla ludzkości, i w tej dziedzinie również ustanowił nagrodę.
Testament wynalazcy
Cały swój potężny majątek (w chwili jego śmierci to było 9,2 mln ówczesnych dolarów USA) zapisał już w 1895 roku na nagrody. Pieniądze miały być lokowane w bezpieczne inwestycje. Obecnie ponad połowa jest inwestowana na giełdach, jedna piąta – w instrumenty o stałej stopie zwrotu, a 28 proc. w nieruchomości i fundusze hedgingowe. Każdego roku, z woli Alfreda Nobla, dochód ze spadku miał być dzielony na pięć równych części pomiędzy zasłużonych dla ludzkości: fizyków, chemików, medyków, pisarzy i krzewiących pokój.
Nagroda w dziedzinie ekonomii nie znajdowała się w testamencie Nobla, dlatego jest przyznawana od 1968 r. jako nagroda im. Alfreda Nobla, a fundusz pochodzi ze środków Banku Szwecji.
Alfred Nobel zmarł na atak serca 10 grudnia 1896 roku w San Remo, w swoim domu. Nagrody jego imienia po raz pierwszy przyznano w 1901 roku, w piątą rocznicę śmierci fundatora, z powodów zawiłości prawnych. W 1900 powstała specjalna Fundacja, zarządzająca testamentem Nobla. Ma ona siedzibę w Sztokholmie. Od początku XX wieku Nagrody Nobla są wręczane laureatom zawsze w rocznicę śmierci fundatora – 10 grudnia, ale laureatów poznajemy w październiku. Akademicy przyznający nagrody pracują w całkowitym utajeniu, a ich zapiski, notatki, refleksje związane z laureatami mogą być ujawnione dopiero po 60 latach…
Polscy laureaci Nagrody Nobla
W sumie mamy już 7 noblistów, najwięcej w dziedzinie literatury, bo 5. Byli to: Henryk Sienkiewicz za Quo vadis? w 1905, Władysław Reymont za „Chłopi” w 1924, Czesław Miłosz za twórczość poetycką w 1980, Wisława Szymborska za twórczość poetycką w 1996 i Olga Tokarczuk za „narracyjną wyobraźnię, która z encyklopedyczną pasją ujawnia przekraczanie granic jako formę życia” w 2019, ale za rok 2018, kiedy to z powodu skandalu w Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, wyróżnienia nie przyznano.
Olga Tokarczuk nie dostała więc wyróżnienia za jedno dzieło, ale za całokształt dotychczasowej twórczości. Jest autorką 17 książek: powieści, opowiadań, esejów, a także scenariuszy filmowych. Jej twórczość była wielokrotnie przenoszona do teatru i na ekran filmowy („Pokot”).
Pękamy z dumy i gratulujemy wspaniałej pisarce, szlachetnemu człowiekowi i niezwykłej kobiecie!