Zaskoczyło mnie dziwne święto w kalendarzu: 27 października światowym dniem dziedzictwa audiowizualnego. Brzmi nieco sztywnie i nudnawo, jednak dotyczy ciekawych rzeczy bo technologiczna historia kina jest intrygująca. Nośniki audiowizualne zmieniły społeczeństwa, stając się ważnym uzupełnieniem pisma, integralną częścią tożsamości narodowej. Od kiedy właściwie ludzkość zapisuje i opisuje świat ruchomym obrazem i dźwiękiem? Sięgnijmy w przeszłość…
Historia kinematografii
Wydaje się, że ruch nas zawsze fascynował, a nieśmiałe próby jego utrwalenia widać w jaskiniach, choćby Altamiry. Cudowne, galopujące zwierzęta wyrysowane na skale, są świadkiem wrażliwości jaskiniowca-artysty, a złudzenie ruchu jest prawie doskonałe. Złudzenie tylko, bo rysunki naskalne się przecież nie ruszają! Ale jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że na filmie też nic się tak naprawdę nie rusza, bo jest to tylko wyświetlana w odpowiedniej prędkości sekwencja statycznych obrazów – możemy powiedzieć, że w Altamirze możemy obejrzeć kawałek filmu o zwierzętach sprzed paru tysięcy lat…
Minęło kilka wieków i ludzkość wymyśliła tzw. camerę obscura (ciemną skrzynkę). Podobno znali ją już starożytni Egipcjanie… To „urządzenie” polegało na oświetleniu przedmiotu umieszczonego przed ścianą z niewielkim otworem – wtedy na przeciwległej ścianie, znajdującej się w ciemnym pomieszczeniu widać było odwzorowany, ale odwrócony obraz. Budową ciemnej skrzynki zajmował się też Leonardo da Vinci. Rozwój optyki w późniejszych wiekach umożliwił powstanie tzw. latarni magicznej. Za jej wynalazcę uważa się niemieckiego mnicha Atanazego Kirchera, który w 1646 roku opisał zasadę jej działania. Do naszych czasów latarnia magiczna przetrwała w postaci… rzutnika.
Michał Faraday w 1830 roku zbudował stroboskop (nazwa wywodzi się z połączenia greckich słów ruch i widzę). Przyrząd składał się z tekturowej tarczy z wycięciami, między którymi były umieszczone rysunki, przedstawiające postać w kolejnych fazach ruchu. Pierwsze kino to dzieło Reynauda, który w 1888 roku zademonstrował Teatr Optyczny. Wynalazca zastosował przezroczystą taśmę na której namalował około 700 obrazków.
Te i wiele innych wynalazków, dokonywanych niejako po drodze w różnych częściach świata miły jeden cel – utrwalić fazy ruchu. W latach 50. XIX wieku czeski wynalazca Jan E. Purkynie zastąpił rysunki własnego stroboskopu fotografiami, próbując projekcji połączonej z latarnią magiczną. W tym samym czasie Tomasz Edison zbudował kinetoskop. Była to skrzynia zaopatrzona w lupę, przez którą patrzyło się na poruszającą ruchem jednostajnym taśmę filmową, oświetlaną od dołu żarówką, w sposób przerywany, w efekcie czego pojawiały się ruchome obrazy fotograficzne. Wadą wynalazku było to, że mogła z niego korzystać tylko jedna osoba.
Przełomu dokonali bracia Lumière, którym w 1895 roku został przyznany patent na: „aparat służący do otrzymywania i oglądania zdjęć chronofotograficznych, w którym taśma przeznaczona do otrzymywania zdjęć lub też takie zdjęcia zawierająca jest przesuwana ruchem przerywanym, charakteryzującym się okresami spoczynku, za pomocą pazurków lub kołków wchodzących w otwory umieszczone na brzegach taśmy. Oznacza to, że taśma zatrzymuje lub wyświetla kolejne zdjęcia przez okienko, na przemian zasłaniane lub odsłaniane przez tarczę z wykrojem, służącą jako migawka i odsłaniającą okienko w momencie spoczynku taśmy.” Był to kinematograf zaprezentowany 22 marca 1895 roku. Wyświetlono wtedy film Wyjście robotników z fabryki.
A potem wydarzenia potoczyły się jak śnieżna kula, zamieniająca się w filmową lawinę. I mamy od kilkudziesięciu lat film, video, DVD i co tam tylko chcecie.
Najciekawsze, że te tzw. techniki audiowizualne bazują na pewnej ułomności ludzkiego wzroku – łatwo go oszukać, pokazując coś, co naprawdę się nie rusza, jako ruchomy obiekt.
Historia kina stanowi ogromne archiwum – wszystko o nas, o naszej cywilizacji. Takie kroniki Akaszy, cała wiedza zamknięta często w niewielkich przedmiotach – wyobraźcie sobie np. pendrive’a w kształcie truskawki, na którym jest kilka filmów dokumentalnych z naszej przeszłości, historii, film fabularny i teledyski z muzyką?