Francuskie słowo savant (po polsku sawant) oznacza kogoś uczonego, lecz współcześnie określenie to jest używane nieco przekornie – dotyczy osób upośledzonych, które przejawiają genialne zdolności. Przykład: sawanci dokonują skomplikowanych obliczeń matematycznych w głowie, ale nie potrafią zawiązać sobie sznurowadeł… Cecha, która charakteryzuje wszystkich sawantów to fenomenalna pamięć
Genialny sawant
Sawantyzm (Zespół Sawanta) to dysfunkcja mózgu, wywołana zaburzeniem rozwoju lub urazem. Pierwsze przypadki opisał w XVIII wieku pionier amerykańskiej psychiatrii, Benjamin Rush, który zetknął się zawodowo z osobą chorą psychicznie, a przejawiającą niezwykłe zdolności – Thomasem Fullerem. Nie potrafił on przyswoić żadnej wiedzy praktycznej czy teoretycznej, za to w mgnieniu oka dokonywał nadzwyczajnych obliczeń w błyskawicznym tempie. Inny XVIII-wieczny sawant – pewien chory umysłowo chłopiec miał szczególny talent do malowania… kotów. Jego prace były tak genialne, że zyskał sobie przydomek „Rafaela od kotów„.
Pod koniec XIX wieku podobne przypadki nieprzeciętnych zdolności u osób upośledzonych opisał John Langdon-Down (odkrywca „zespołu Downa”). Byli to jego pacjenci ze szpitala psychiatrycznego. To Down użył określenia „idiota-sawant„. Termin idiota w terminologii psychiatrycznej oznacza osoby o ilorazie inteligencji poniżej 25. IQ sawantów przewyższa zazwyczaj 25 i oscyluje około 40-70, choć bywa, że osiąga ponad 114.
Sawanci – kim są?
Obecnie za „utalentowanego sawanta” uważa się osobę upośledzoną psychicznie, u której występują zdolności muzyczne i artystyczne.
Natomiast „genialny sawant” to termin zarezerwowany dla nielicznych, u których szczególny talent jest tak wybitny, że nawet u osoby zupełnie zdrowej byłby imponujący. Liczba sawantów żyjących obecnie na świecie, których można zaliczyć do tych najwybitniejszych nie przekracza 50 i wszyscy są… mężczyznami. Chociaż ich umysły skrywają prawdziwy kosmos talentów, najczęściej nie potrafią przeżyć samodzielnie jednego dnia – ubrać się, wyjść z domu, zjeść posiłek itp.
Zespół sawanta
Nie ma spójnej hipotezy dotyczącej sawantyzmu. Ciekawe, że sawantami jest ok. 10 proc. osób autystycznych. Przeważają mężczyźni (75%). Większość genialnych umiejętności dotyczy funkcji prawej półkuli mózgowej, a więc zdolności plastycznych, zręczności manualnej lub orientacji przestrzennej. Niektórzy sawanci mają zdolności językowe, muzyczne (najczęściej używanym przez sawantów instrumentem jestfortepian) i rachunkowe (sawant jest w stanie podać w ciągu kilku sekund dzień tygodnia sprzed 4000 lat lub odtworzyć bardzo długi ciąg cyfr).
Te cechy mają, jak się wydaje, związek z rozwojem mózgu w okresie płodowym. Półkule mózgu rozwijają się niesymetrycznie: najpierw dojrzewa prawa, później lewa. Lewa półkula jest delikatniejsza i łatwiej poddaje się uszkodzeniom, upośledzeniom rozwoju. Czynnikiem uszkadzającym jest testosteron, męski hormon, który w okresie płodowym osiąga u chłopców bardzo wysoki poziom, a ma neurotoksyczne właściwości. Lewa półkula przez wielu naukowców określana jest jako dominująca, siedziba tego, co bardziej cywilizowane, przede wszystkim zaś funkcji mowy oraz logicznego myślenia. Obserwacje doprowadziły do przypuszczenia, że u sawantów zaburzone są funkcje zlokalizowane w lewej półkuli mózgu. Powstała również hipoteza, że u nich prawa półkula dąży do skompensowania upośledzonych funkcji półkuli lewej i staje się dominująca.
Najsłynniejszy sawant
Najsłynniejszym sawantem był (zmarł bowiem w XII 2009 roku w wieku 58 lat na zawał serca) Kim Peek, który znał na pamięć kilka tysięcy książek i wszystkie amerykańskie kody pocztowe, został nawet nazwany Kimputerem…. Rozpoznawał ze słuchu większość utworów muzycznych, podając jednocześnie datę i miejsce ich powstania oraz datę urodzenia i śmierci kompozytora.
Ta niesamowita postać była pierwowzorem filmowego bohatera „Rain Man’a” – Raymonda Babbita, którego odegrał Dustin Hoffman.
Peek urodził się z ciężkimi wadami mózgu 11 listopada 1951 roku. Jego głowa była powiększona, a móżdżek wadliwie rozwinięty. Zdiagnozowano więc u niego opóźnienie umysłowe i autyzm. Kim dorastał w samotności, nie potrafił sam się ubrać ani umyć zębów.
Posiadał za to inne niesamowite umiejętności – np. czytał dwie strony książki naraz, każdą jednym okiem. I pamiętał wszystko, cokolwiek w swoim życiu przeczytał czy usłyszał. Jego ojciec twierdzi, że w pewnym momencie przestali chodzić na przedstawienia i koncerty, bo Kim potrafił wstać i poprawiać muzyków: „Chwileczkę! Puzon powinien wejść wcześniej!” Najbardziej zaskakujące było to, że Kim cały czas zdobywał nowe umiejętności, np. zaczął grać na instrumencie. Początek jego sławy to rok 1984, kiedy to na spotkaniu zorganizowanym w Teksasie przez Stowarzyszenie Osób Upośledzonych Umysłowo zainteresował się nim Barry Morrow, scenarzysta. Peek pochwalił się mu możliwościami swojej pamięci i Morrow zapragnął napisać o nim scenariusz.
Zrealizowany w 1988 roku „Rain Man” opowiada historię autystycznego mężczyzny, Raymonda Babbitta, który od lat przebywa w zakładzie opieki. Po śmierci rodziców jako wykonawca ich woli pojawia się w jego życiu młodszy, cyniczny brat (Tom Cruise). Mężczyźni wyruszają w podróż, która otwiera serca obu. Film zdobył cztery Oscary, a Morrow oddał Kimowi swoją statuetkę za scenariusz. W trakcie przygotowań do produkcji filmu Dustin Hoffman spędził jakiś czas z Kim Peekiem, pozostając pod wielkim wrażeniem jego niezwykłej osobowości. Na pożegnanie aktor powiedział mu:
Może i jestem gwiazdą, ale w takim razie ty jesteś niebem.
Sukces filmu sprawił, że Peek stał się również swego rodzaju gwiazdą. Zaczął podróżować, prezentując swoje fenomenalne zdolności. Wszędzie zabierał ze sobą statuetkę Morrowa. Jak twierdzi ojciec Kima, przez 21 lat przytuliło ją około 400 tysięcy ludzi. To najbardziej kochany Oscar na świecie. „Rain Man” dał Peekowi sławę i przywrócił go światu. Chory zaczął czuć się swobodnie wśród ludzi, z łatwością wchodził też w rolę showmana w czasie niezliczonych wystąpień. W filmie dokumentalnym mężczyzna zwierza się, że wcześniej nigdy nie patrzył nikomu w twarz: „Barry Morrow miał na mnie ogromny wpływ. To on zrobił ze mnie Rain Mana”…
Badania nad autyzmem i sawantyzmem prowadzone są od 70 lat. O zachowania autystyczne posądzano wielu znanych ludzi, m.in. Alberta Einsteina, Fryderyka Nietzsche, Isaac’a Newtona, Mozarta, Marka Twain’a, Franza Kafkę, Vincenta van Gogha czy Alfreda Hitchcock’a. Autystyczne cechy mają, według niektórych specjalistów: Bob Dylan, Woody Allen, Bill Gates, nieżyjący już Michael Jackson, Keanu Reeves…
Dziwnym jest, że normalni ludzie uważają sawantów za osoby upośledzone. Im bardziej poznaje się ich, im więcej się o nich czyta, obcuje z tymi niezwykłymi umysłami, dochodzi się do wniosku, że to my, „normalni” jesteśmy upośledzeni, pozbawieni wiedzy, wrażeń i umiejętności, jakimi dysponują te wyżej rozwinięte umysłowo istoty.
Co to jest autyzm?
Autyzm to zaburzenie rozwojowe, które ujawnia się w ciągu pierwszych 3 lat życia. Do tej pory nie poznano przyczyn powstawania autyzmu, a propagowana przez ruch antyszczepionkowy teza, że to szczepionki są jego przyczyną jest fałszywa – pochodzi z rzekomych badań jednego pseudonaukowca, który przyznał się do oszustwa.
Dotknięci autyzmem mają problemy z komunikowaniem się z otoczeniem. Żyją we własnym świecie, koncentrując się wokół obsesyjnych zainteresowań, niezdolni do emocji. Nie akceptują reguł przyjętych w społeczeństwie.
Stopień autyzmu może być różny, od lekkich przypadków, gdy chory to niegroźny dziwak, po przypadki zamknięcia się w sobie, agresji i niezdolności do samodzielnego funkcjonowania. Większość chorych na autyzm unika kontaktu wzrokowego, nie umie czytać gestów i mimiki twarzy, nie rozróżnia rysów twarzy ludzi, nie potrafi nawiązać więzi emocjonalnych. Nie są np. w stanie rozróżnić, czy jest im zimno czy ciepło. Najlżejsze dotknięcie drugiej osoby może sprawić im ból fizyczny. Wiele dzieci autystycznych, zanim zostanie zdiagnozowanych, uważa się za niegrzeczne. Atak szału może pojawić się u nich po przesunięciu o centymetr ulubionej zabawki lub w czasie próby przytulenia.