Należąca do archipelagu Dodekanez wyspa Kos jest niewielka, ale można na niej znaleźć niemal wszystko – góry, plaże, gorące źródła, słone bagna i oczywiście pamiątki przeszłości. A ponieważ na przestrzeni wieków władali nią Minojczycy, Grecy, Rzymianie, Biznatyjczycy, joannici i Turcy, ich różnorodność jest naprawdę duża
Starożytna Grecja i jej ślady na wyspie Kos
Jeśli wierzyć mitom, wyspiarze wywodzą się od Heraklesa, któremu mieszkańcy antycznej gminy położonej w pobliżu dzisiejszej miejscowości Pyli udzielili gościny. Ze związku herosa i lokalnej księżniczki wkrótce narodził się Heracledis Thessalos, protoplasta rodu Herakleonów, z którego wywodził się ojciec medycyny, Hipokrates. Na przełomie V i IV w. p.n.e. prowadził on popularną w czasach antycznych szkołę lekarską, która mieściła się w okolicach późniejszego Asklepiejonu, bodaj najsłynniejszego miejsca na Kos. W stolicy wyspy na placu Platanaou rośnie nawet platan, pod którym Hipokrates miał przyjmować swoich pacjentów. Drzewo wygląda dość niepozornie i choć ma pół tysiąca lat, antycznego medyka rzecz jasna nie pamięta. Tak, jak i świętego Pawła, który w drodze powrotnej z Koryntu do ojczyzny zatrzymał się na wyspie i wedle podań głosił w jego cieniu kazania.
Asklepiejony były miejscami kultu boga Asklepiosa, patrona medycyny, i w całej Grecji w czasach starożytnych istniało ich około trzystu. Ten, położony 4 km od stolicy wyspy, jest najlepiej zachowany i bez wątpienia można go zaliczyć do największych osiągnięć architektonicznych epoki hellenistycznej. Złożona z trzech tarasów budowla została zniszczona podczas trzęsienia ziemi w roku 554, w czasach dominacji chrześcijaństwa, więc nikt jej nie odbudował.
Dla wielbicieli antycznych pamiątek nie lada gratką będzie również spacer po terenie wykopalisk (w pobliżu zamku joannitów w mieście Kos; wstęp wolny), które dzisiaj w posiadanie objęły wszędobylskie… koty! W czasach starożytnych mieściła się tu dzielnica portowa miasta Meropis z prostokątną siatką ulic i otoczoną portykami agorą, jedną z największych w czasach starożytnych (80 na 300 m). Nad portem, z którego pod Troję wypłynęły okręty, o czym Homer wspomina w Iliadzie, dominowała świątynia Afrodyty z III w. p.n.e. Ostały się z niej tylko podstawy kolumn otaczające murowany podest. Z tego samego okresu pochodzą pozostałości świątyni Heraklesa, długiego na 50 m pasażu handlowego wspartego na kolumnach, warsztatów rzemieślniczych i hellenistycznych murów obronnych.
Obrazu antycznego miasta dopełnia widok tzw. zachodniego terenu wykopalisk (wstęp wolny), gdzie wciąż prowadzone są prace archeologiczne. Na położonym 500 m od portu obszarze odkryto m.in. pozostałości świątyni Dionizosa, najsłynniejszego opoja w panteonie greckich bogów, i akropolu z czasów minojskich. Nieopodal zaś wznosi się Casa Romana, rezydencja patrycjuszowska z III w., z trzema wewnętrznymi dziedzińcami, z których dwa mają zdobione perystyle. W kilku pomieszczeniach zachowały się malowidła ścienne i mozaiki podłogowe. Inną znaną mozaikę odkryto w tzw. Dom Europy i, jak się można domyślić, ukazuje ona porwanie fenickiej królewny Europy przez Zeusa, który przybrał postać byka i uwięził ją na Krecie. Kto pamięta co nieco z greckiej mitologii, będzie oczywiście wiedział, że ze związku tych dwojga narodzili się trzej synowie: Minos, Radamantys i Sarpedon.
Jak przystało na miasto starożytne, oprócz świątyń i domów wysoko urodzonych obywateli, w kilku miejscach istniały łaźnie – rzymskie i wcześniejsze, z czasów hellenistycznych, jak również stadion, gimnazjon (plac sportowy z zadaszoną bieżnią) i odeon. Ten położony nieopodal Casa Romana pochodzi z czasów rzymskich (II w.), jest dość dobrze zachowany i od czasu do czasu odbywają się w nim lokalne imprezy. Starożytna Grecja i jej przejawy przetrwały do dziś.
Chociaż ze świetności antycznego miasta niewiele pozostało, głównie z powodu trzęsień ziemi co jakiś czas nawiedzających wyspę, wystarczy odrobina wyobraźni i wizyta w Muzeum Archeologicznym, aby odtworzyć sobie jego obraz. W muzeum, położonym przy placu Eleftherias (na razie w remoncie), prezentowane są nie tylko znaleziska z agory, odeonu, Casa Romana czy Domu Europy, ale i z całej wyspy. Między innymi posągi z Asklepiejonu, półwyspu Kefalos, gdzie istniała pierwsza stolica – Aspylea, oraz Palio Pyli (centrum wyspy), gdzie znajdowała się świątynia Demeter i Persefony, miejsce najbardziej tajemniczych obrzędów starożytności – misteriów eleuzyjskich.